Rule' e göre gerçekte, araştırmanın etik amacı için bir çok model vardır. Rule, bunları aşağıdaki gibi açıklamaktadır (akt. www.facult.y.newe.edu):
Özgür
Değerler Modeli : Bu modele göre araştırma, insanların olumlu veya olumsuz; iyi
niyetle veya kötü niyetle kullanılabileceği bir ürünle sonuçlanır.
Araştırmacılar ancak, bilimsel yöntemlere sadık kalıp tutarlılık gösterirlerse
araştırma uzun süreçte olumlu amaçlar için kullanılabilecektir.
Sosyal
Problem Modeli : Bu modeldeki temel düşünce araştırmanın, yaşamı kolaylaştırmak
için insan hayatında meydana gelen problemleri çözdüğüdür. Dünyada yaşanan her
şey kısmen iyidir. Bunlardan dolayı, dünyayı daha iyi yaşanabilir bir şekilde
değiştirmek araştırmalar sayesinde mümkün olacaktır.
Marksist
Model : Bu modelin düşüncesine
göre 3 çeşit araştırma vardır. Bunlar; önemsiz olanlar, burjuvanın gelişmesine
yardım edenler ve sonuncusu da işçi sınıfına yardım eden Marksist
araştırmalardır.
Eleştiriye
açık nüfus modeli : Bu modele göre de araştırma, geri kalmış toplumları
kalkındırmalı ve güçlendirmelidir. Nitelikli araştırmalarla sağlanabilecek olan
bu durum, geri kalmış toplumlara da söz hakkı sağlayacaktır.
Hükümeti
Etkileyen Model : Bu modele göre de, daha iyi kamu politikası yapılabilmesi
için, araştırmalardan elde edilen sonuçlar, devletin karar verme
mekanizmalarında kullanılmalıdır.
Ortak
Aracı Model : Bu modele göre de araştırma, satış amaçlı düşünce kuruluşlarındaki
ortakların veya zengin, güçlü bireylerin çıkarlarını arttırmak için kullanılır.
Yukarıda
betimlenen modellerde, bilimsel araştırmaların hangi amaçlar için
kullanılabileceği konusunda değişik bakış açılarına sahip modeller açıklanmaya
çalışılmıştır. Bilimsel araştırmanın amaçları konusunda birbirinden farklı birçok
model olması, bilimsel araştırma yapmak durumunda olan bilim adamları için etik
bir sorun oluşturabilecek bir durum olarak görünmektedir. Araştırmacıların bir
modeli örnek alarak sadece o amaçla araştırma yapmasından öte, yere ve zamana
göre değişik modelleri örnek almaları veya farklı modellerin sentezine
gitmeleri daha uygun olabilir. Örneğin gelişmiş ülkelerde, 'özgür değerler
modelinin ağırlıklı olarak kullanılabileceği araştırmalar yapılması uygun
olabilecekken; geri kalmış 3. dünya ülkelerinde ise, 'eleştiriye açık nüfus
modeli', ağırlıklı olarak kullanılabilir.
Abdurrahman İlğan
Kaynakça : Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi (2008), sayı 19, sf. 4-5
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder